Το εκκλησάκι της Παναγίας της Γαλατοκτισμένης και Νηστικοκτισμένης στον οικισμό της Κάτω Σύμης.
Κατά την παράδοση, το εκκλησάκι φέρει αυτήν την ονομασία διότι χτίστηκε από λάσπη και γάλα αντί για νερό, με νηστικούς μάστορες σε όλη τη διάρκεια κατασκευής του. Ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής, η Γαλατοκτσιμένη και Νηστικοκτισμένη εορτάζει στις 15 Αυγούστου την Κοιμήση της Θεοτόκου.
Το εκκλησάκι βρίσκεται στο ύψωμα του συνοικισμού Σκαπετού και έχει τη δική του μοναδική ιστορία:
«H γυναίκα του Δούκα του Χάντακα, μια καλή χριστανή και καλόψυχη γυναίκα, αποφάσισε να πάει να εκπληρώσει τάμα που είχε κάνει στην Παναγία στο Καρύδι. Καθώς το ταξίδι ήταν μεγάλο διανυκτέρευσε στην Κάτω Σύμη φιλοξενούμενη του Άρχοντα της περιοχής. Κατά την διανυκτέρευση της όμως, ο Συμιανός άρχοντας που τη δέχτηκε με τιμές και χαρές, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη γοητεία της και το βράδυ την επισκέφτηκε στο δωμάτιο της. Την εποχή αυτή όπου η κοινωνία ήθελε την γυναίκα υπάκουη στην προσταγή του άνδρα μη μπορώντας να αντισταθεί ενέδωσε στις ορέξεις του Άρχοντα της Σύμης. Το πρωί λοιπόν μετά από αυτό το γεγονός και το αμάρτημα δεν συνέχισε το ταξίδι αλλά επέστρεψε στον Χανδακα.
Σε εύλογες ερωτήσεις του Δούκα που γύρισε ενωρίτερα, αναγκάστηκε να διηγηθεί το συμβάν. Ο Δούκας κράτησε ομως μυστικό το συμβάν και έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα κάλεσε σε συμβούλιο όλους τους άρχοντες της Κρήτης για να νομοθετήσουν για διάφορα ζητήματα. Μεταξύ των θεμάτων τέθηκε και το θέμα ηθικής τάξης των Αρχόντων σε περιπτώσεις άνομων πράξεων και ποιες τιμωρίες θα τους επιβάλλονταν. Το μουνούχισμα ήταν μια πρόταση, το κρέμασμα μια άλλη. Ο άρχοντας της Κάτω Σύμης ανυποψίαστος πρότεινε να κτίζεται ζωντανός. Την στιγμή εκείνη απεκάλυψε ο Δούκας στο Συμβούλιο την άνομη πράξη του Άρχοντα της Κάτω Σύμης εις βάρος της γυναίκας του και ομόφωνα πρότειναν να επιβληθεί η συγκεκριμένη τιμωρία στον ίδιο. Κτίστηκε λοιπόν ζωντανός σε ένα τείχος της Λότζια στον Χάνδακα..
Η γυναίκα τoυ Συμιανού άρχοντα επισκέφτηκε μοναστήρι της περιοχής για να συμβουλευτεί τον Άγιο Ηγούμενο με ποιο τρόπο θα μπορούσε να εξιλεωθεί η ψυχή του Άρχοντα άντρα της για το αμάρτημα που είχε περιπέσει. Ο ηγούμενος την συμβούλευσε λοιπόν να κτίσει μια εκκλησία για χάρη της Παναγίας αλλά αντί για νερό να χρησιμοποιήσει γάλα που άρμεγαν οι βοσκοί από τα ζώα της για να γίνει η λάσπη, οι δε εργάτες την ώρα της εργασίας έπρεπε να μένουν νηστικοί.
Στο πελέκι που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ιερού είναι σκαλισμένη η χρονολογία κατασκευής 1351
Μέσα στην εκκλησία της Παναγίας κατασκευάστηκε επίσης και ο τάφος της Αρχόντισσας για να ταφεί εκεί όταν θα πέθαινε.Όμως, σε μια περιοδεία της Αρχόντισσας στην Πελοπόννησο η Αρχόντισσα αρρώστησε αιφνίδια και πέθανε. Η ταφή της έγινε στην Πελοπόννησο.
Στον Τάφο αυτό τελικά θάφτηκε μετά απο 5 περίπου αιώνες ο Οπλαρχηγός Ανατολικής Κρήτης ο καπετάν Χατζηαναγνώστης η Σαμιακός. Κατά την ο λόγοπαράδοση ο λόγος που θαύτηκε εκεί είναι για να μη ατιμωθεί ο τάφος επειδή ήταν επικηρυγμένος από τους τούρκους 10 000 λίρες ζωντανός η νεκρός. Ο Χατζηαναγνώστης γεννήθηκε το 1790 στην Κάτω Σύμη και ήταν ο φόβος και τρόμος των ΤούρκωνΈδρασε από το Μονοφάτσι και σ' όλη την Ανατολική Κρήτη. Το πραγματικό του όνομα ήταν Νικόλαος Συγγελάκης».
Από την Αρχοντική κατοικία σώζεται σήμερα ένας τοίχος με κισσούς και βρίσκεται δίπλα από την εκκλησία του Αφέντη Χριστού, και η περιοχή ονομάζεται «Αρχοντικά».
Απο γενιά σε γενιά την ιστορία αυτη μας μετέφεραν οι παλιοί του χωριού:
Σε μας έφθασε απο τον παπού μας Χαράλαμπο Συγγελάκη, τον ιερέα Χαράλαμπο Ψαλτάκη και τον Ιωάννη Ψυμουλάκη